“Đề cương về văn hóa Việt Nam” do đồng chí
Tổng Bí thư Trường Chinh soạn thảo và được thông qua tại Hội nghị Ban Thường vụ
Trung ương, tháng 2/1943. Đề cương là văn kiện có tính cương lĩnh đầu tiên của
Đảng về văn hóa; đề cập toàn diện và sâu sắc những vấn đề có tính chất nền tảng
về nguyên tắc, phương chân, phương hướng xây dựng nền văn hóa Việt Nam xã hội
chủ nghĩa. Trong suốt 80 năm qua, những nội dung, giá trị cốt lõi của Đề cương
được Đảng ta không ngừng kế thừa, vận tải và phát triển để từng bước hoàn thiện
tư duy lý luận và nâng cao năng lực lãnh đạo, duy đạo thực thi bay trong lĩnh
vực văn hóa, văn nghệ.
Kỷ niệm 80 năm ra đời “Đề cương
về văn hoá Việt Nam” (1943-2023), Trung ương sẽ tổ chức nhiều hoạt động kỷ
niệm như: Tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “80 năm đề cương về văn hoá Việt
Nam (1943-2023)”; tổ chức chương trình nghệ thuật đặc biệt kỷ niệm 80 năm “Đề
cương về văn hoá Việt Nam” (1943-2023); sản xuất và phát sóng phim tài liệu
“80 năm đề cương về văn hoá Việt Nam (1943-2023)”; tổ chức cuộc thi Tìm hiểu
Văn hoá Việt Nam; tổ chức các chương trình diễn đàn, toạ đàm trao đổi, chương
trình văn hoá, nghệ thuật về chủ đề “80 năm đề cương về văn hoá Việt Nam
(1943-2023)”; Toạ đàm (hội thảo) với chủ đề “Đề cương về văn hoá Việt Nam và sự
phát triển của văn học, nghệ thuật Việt Nam”; Toạ đàm (hội thảo) với chủ đề “Từ
Đề cương về văn hoá Việt Nam đến lý luận văn nghệ Việt Nam thời kỳ đổi mới và
hội nhập”.
Thông qua các hoạt động kỷ niệm,
giúp toàn đảng, toàn dân, toàn quân ta, nhất là những người làm công tác văn
hóa, đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ cả nước tục quán triệt sâu sắc, toàn diện và
đồng bộ hơn nữa tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, chủ trương, quan điểm của
đảng về văn hóa, văn nghệ, đặc biệt là quan điểm của Đại hội Đại biểu toàn quốc
lần thứ XIII về xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt
Nam và bài phát biểu chỉ đạo của Đồng chí Tổng Bí thư tại Hội nghị Văn hóa toàn
quốc, ngày 24/11/2021.
Ban Biên tập Trang TTĐT Ban Tuyên
giáo Tỉnh uỷ trân trọng giới thiệu nội dung “Đề cương về văn hoá Việt Nam”,
trích trong Văn kiện Đảng, Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Trung ương xuất bản, Hà
Nội, 1977.
ĐỀ CƯƠNG VỀ VĂN HOÁ VIỆT NAM
(Năm 1943 của T.Ư.)
CÁCH ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Phạm vi vấn đề: Văn hoá bao gồm cả tư tưởng, học thuật,
nghệ thuật.
2. Quan hệ giữa văn hoá và kinh tế, chính trị: nền tảng kinh
tế của một xã hội và chế độ kinh tế dựng trên nền tảng ấy quyết định toàn bộ
văn hoá của xã hội kia (hạ tầng cơ sở quyết định thượng tầng kiến trúc).
3. Thái độ Đảng Cộng sản Đông Dương đối với vấn đề văn hoá:
a) Mặt trận văn hoá là một trong ba mặt trận (kinh tế, chính
trị, văn hoá) ở đó người cộng sản phải hoạt động.
b) Không phải chỉ làm cách mạng chính trị mà còn phải làm
cách mạng văn hoá nữa.
c) Có lãnh đạo được phong trào văn hoá, Đảng mới ảnh hưởng
được dư luận, việc tuyên truyền của Đảng mới có hiệu quả.
LỊCH SỬ VÀ TÍNH CHẤT VĂN HOÁ VIỆT NAM
1. Các giai đoạn trong lịch sử văn hoá Việt Nam.
a) Thời kỳ Quang Trung trở về trước: văn hoá Việt Nam có
tính chất nửa phong kiến, nửa nô lệ, phụ thuộc vào văn hoá Trung Quốc.
b) Thời kỳ từ Quang Trung đến khi đế quốc Pháp xâm chiếm,
văn hoá phong kiến có xu hướng tiểu tư sản.
c) Thời kỳ từ Pháp sang xâm chiếm đến nay: văn hoá nửa phong
kiến, nửa tư sản và hoàn toàn có tính cách thuộc địa (chú ý phân biệt mấy giai
đoạn trong thời kỳ này).
2. Tính chất văn hoá Việt Nam hiện tại: văn hoá Việt Nam
hiện nay về hình thức là thuộc địa, về nội dung là tiền tư bản.
Chiến tranh và xu trào văn hoá hiện nay: ảnh hưởng của văn hoá phát xít làm
cho tính chất phong kiến, nô dịch trong văn hoá Việt Nam mạnh lên, nhưng đồng
thời chịu ảnh hưởng của văn hoá tân dân chủ, xu trào văn hoá mới của Việt Nam
đang cố vượt hết mọi trở lực để nảy nở (văn nghệ bất hợp pháp).
NGUY CƠ CỦA VĂN HOÁ VIỆT NAM DƯỚI ÁCH
PHÁT XÍT NHẬT - PHÁP
1. Những thủ đoạn phát xít trói buộc văn hoá và giết chết
văn hoá Việt Nam:
a) Chính sách văn hoá của Pháp:
- Đàn áp các nhà văn hoá cách mạng dân chủ chống phát xít.
- Ra tài liệu tổ chức các cơ quan và các đoàn thể văn hoá
để nhồi sọ.
- Kiểm duyệt rất ngặt những tài liệu văn hoá.
- Mua chuộc và hăm doạ các nhà văn hoá.
- Mật thiết liên lạc với tôn giáo để truyền bá văn hoá
trung cổ, văn hoá ngu dân, v.v..
- Tuyên truyền chủ nghĩa đầu hàng và chủ nghĩa ái quốc mù
quáng và hẹp hòi (chauvinisme).
- Làm ra vẻ săn sóc đến trí dục, thể dục và đức dục cho
dân.
b) Chính sách văn hoá của Nhật:
- Tuyên truyền chủ nghĩa Đại Đông Á.
- Gây ra một quan niệm cho người Nhật là cứu tinh của giống
da vàng và văn hoá Nhật Bản chiếu rọi những tia sáng văn minh tiến bộ cho các
giống nòi Đại Đông Á, v.v..
- Tìm hết cách phô trương và giới thiệu văn hoá Nhật Bản
(triển lãm, diễn thuyết, đặt phòng du lịch, viện văn hoá, trao đổi du học sinh,
mời nghệ sĩ Đông Dương sang thăm nước Nhật, mở báo chí tuyên truyền, tổ chức ca
kịch, chiếu bóng...).
- Đàn áp các nhà văn chống Nhật và mua chuộc các nhà văn có
tài.
2. Tiền đồ văn hoá Việt Nam: hai ức thuyết:
- Nền văn hoá phát xít (văn hoá trung cổ và nô dịch hoá)
thắng thì văn hoá dân tộc Việt Nam nghèo nàn thấp kém.
- Văn hoá dân tộc Việt Nam sẽ do cách mạng dân chủ giải
phóng thắng lợi mà được cởi mở xiềng xích và sẽ đuổi kịp văn hoá tân dân chủ
thế giới. Hai ức thuyết, cái nào sẽ trở nên sự thực? Căn cứ vào điều kiện kinh
tế, chính trị, xã hội hiện nay, cách mạng dân tộc Việt Nam nhất quyết sẽ làm
cho ức thuyết thứ hai trở nên sự thực.
VẤN ĐỀ CÁCH MẠNG VĂN HOÁ VIỆT NAM
1. Quan niệm của người cộng sản về vấn đề cách mạng văn hoá:
a) Phải hoàn thành cách mạng văn hoá mới hoàn thành được
cuộc cải tạo xã hội.
b) Cách mạng văn hoá muốn hoàn thành phải do Đảng Cộng sản
Đông Dương lãnh đạo.
c) Cách mạng văn hoá có thể hoàn thành khi nào cách mạng
chính trị thành công (cách mạng văn hoá phải đi sau cách mạng chính trị. Những
phương pháp cải cách văn hoá đề ra bấy giờ chỉ là dọn đường cho cuộc cách mạng
triệt để mai sau).
2. Nền văn hoá mà cuộc cách mạng văn
hoá Đông Dương phải thực hiện sẽ là văn hoá xã hội chủ nghĩa
3. Cách mạng văn hoá Việt Nam và cách mạng dân tộc giải
phóng:
a) Cách mạng văn hoá ở Việt Nam phải dựa vào cách mạng dân
tộc giải phóng mới có điều kiện phát triển.
b) Cách mạng dân tộc giải phóng Việt Nam chỉ có thể trong
trường hợp may mắn nhất đưa văn hoá Việt Nam tới trình độ dân chủ và có tính
chất dân tộc hoàn toàn độc lập dựng nên một nền văn hoá mới.
c) Phải tiến lên thực hiện cách mạng xã hội ở Đông Dương,
gây dựng một nền văn hoá xã hội ở khắp Đông Dương.
4. Ba nguyên tắc vận động cuộc vận động văn hoá nước Việt
Nam trong giai đoạn này:
a) Dân tộc hoá (chống mọi ảnh hưởng nô dịch và thuộc địa
khiến cho văn hoá Việt Nam phát triển độc lập).
b) Đại chúng hoá (chống mọi chủ trương hành động làm cho văn
hoá phản lại đông đảo quần chúng hoặc xa đông đảo quần chúng).
c) Khoa học hoá (chống lại tất cả những cái gì làm cho văn
hoá trái khoa học, phản tiến bộ).
Muốn cho ba nguyên tắc trên đây thắng, phải kịch liệt chống những xu hướng
văn hoá bảo thủ, chiết trung, lập dị, bi quan, thần bí, duy tâm, v.v.. Nhưng
đồng thời cũng phải chống xu hướng văn hoá quá trớn của bọn tờrốtkít.
5. Tính chất của nền văn hoá mới Việt Nam: văn hoá mới Việt
Nam do Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo chủ trương chưa phải là văn hoá xã hội
chủ nghĩa hay văn hoá Xô viết (như văn hoá Liên Xô chẳng hạn).
Văn hoá mới Việt Nam là một thứ văn hoá có tính chất dân tộc về hình thức
và tân dân chủ về nội dung. Chính vì thế nó cách mạng nhất và tiến bộ nhất ở
Đông Dương trong giai đoạn này.
NHIỆM VỤ CẦN KÍP CỦA NHỮNG NHÀ VĂN HOÁ MÁCXÍT ĐÔNG
DƯƠNG
VÀ NHẤT LÀ NHƯNG NHÀ VĂN HOÁ MÁCXÍT VIỆT NAM
I- Mục đích trước mắt
- Chống lại văn hoá phát xít phong kiến, thoái bộ, nô dịch,
văn hoá ngu dân và phỉnh dân.
- Phát huy văn hoá tân dân chủ Đông Dương.
II- Công việc phải làm
a) Tranh đấu về học thuyết, tư tưởng (đánh tan những quan
niệm sai lầm của triết học Âu, Á, có ít nhiều ảnh hưởng tai hại ở ta: triết học
Khổng, Mạnh, Đềcác (Descartes), Bécsông (Bergson), Căng (Kant), Nítsơ
(Niesche), v.v.; làm cho thuyết duy vật biện chứng và duy vật lịch sử thắng.
b) Tranh đấu về tông phái văn nghệ (chống chủ nghĩa cổ điển,
chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa tự nhiên, chủ nghĩa tượng trưng, v.v.) làm cho xu
hướng tả thực xã hội chủ nghĩa thắng.
c) Tranh đấu về tiếng nói, chữ viết:
1- Thống nhất và làm giàu thêm tiếng nói;
2- Ấn định mẹo văn ta;
3- Cải cách chữ quốc ngữ, v.v..
III- Cách vận động
a) Lợi dụng tất cả khả năng công khai và bán công khai để:
1- Tuyên truyền và xuất bản.
2- Tổ chức các nhà văn.
3- Tranh đấu giành quyền lợi thực tại cho các nhà văn, nhà báo, nghệ sĩ,
v.v..
4- Chống nạn mù chữ, v.v..
b) Phối hợp mật thiết phương pháp bí mật và công khai thống
nhất mọi hoạt động văn hoá tiến bộ dưới quyền lãnh đạo của đảng vô sản mácxít.